Brown Simple Blog Promotion Pinterest Pin (1).jpg

Хүний дотоод ертөнц рүү хэчнээн их өнгийсөн ч гэсэн хүн гэдэг амьтны нууцыг одоог хүртэл нээж чадаагүй л байна.

Р.Амаржаргал: Достоевскийгоос олох ухаарал

Санал, асуулга

6.jpg

Хүн төрөлхтний түүхэн хөгжлийн явцад аугаа их сэтгэгчдийн санаа бодол (idea ) хойч үед өвлөгдөж “эерэг болон сөрөг” тайлбаруудаар баяжсаар иржээ.

Товчхондоо, гудамж, нийгмийн сүлжээнд хийдэг, хийж буй улс төр сүйрэлд хөтөлдөг жамтай

7.jpg

Украины дайн хэдхэн хоногийн дотор дуусна гэж Оросууд байтугай өрнөдийн тагнуулын эх сурвалжууд хүлээж байлаа.

Украйны дайн: Жил хагасын дараа

8.jpg

Дэлхий нийтийг хамарсан эдийн засгийн хямралт байдлыг эрдэмтэд, судлаачид  алдагдсан арван жил, полиперма хямралын үе гэж нэрлэх боллоо.

ДЭЛХИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ПОЛИПЕРМА ХЯМРАЛ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН  СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ШИНЭ ХАНДЛАГА, ПАРАДИГМУУД

Brown Simple Blog Promotion Pinterest Pin.jpg

Ном уншаад өөрийн болгох ёстой юм. Энэ нь:

Ном уншаад өөрийн болгох тухай

Ярилцлага

h6i6lkim5fe77vctcsluj024b-copy_b.jpg

Манай Монгол шиг жижиг, нээлттэй эдийн засагт боломжоос илүү хор хохирол учруулахуйц байдлаар дэлхий ертөнц өөрчлөгдөж байна.

Монгол эдийн засгаа аврах тухай

chevening-scholarship-for-Masters.webp

Монгол Улсын 21 дэх Ерөнхий сайд, Монголын анхны Чевнир Ринчиннямын Амаржаргалтай хийсэн ярилцлага

“ЗАЛУУЧУУД МИНЬ ЭХ ОРОНЧ Л БАЙХ ХЭРЭГТЭЙ”

a58f4bee1a95fe2a2fc60ad03a1a15a2.jpg

Хүн төрөлхтний түүхэн хөгжлийн явцад аугаа их сэтгэгчдийн санаа бодол (idea ) хойч үед өвлөгдөж &ldquo;эерэг болон сөрөг&rdquo; тайлбаруудаар баяжсаар иржээ. Тухайн цаг үеээсээ урьтаж сэтгэсэн, холыг харсан бодол санаа далайн давлагаанд хөөрөгдөж ил гарах эсвэл дарагдан живэх мэт сарнин алга болох нь хувиран өөрчлөгдөх байгалийн зүй тогтолтой адил ажээ.

&ldquo;Хүмүүний биеийг эзлэх гэж бүү яарагтун. Сэтгэлийг нь эзлэхтүн. 
Сэтгэлийг эзэлбээс бие нь хаашаа одох билээ&rdquo;

Хүн төрөлхтний түүхэн хөгжлийн явцад аугаа их сэтгэгчдийн санаа бодол (idea ) хойч үед өвлөгдөж &ldquo;эерэг болон сөрөг&rdquo; тайлбаруудаар баяжсаар иржээ. Тухайн цаг үеээсээ урьтаж сэтгэсэн, холыг харсан бодол санаа далайн давлагаанд хөөрөгдөж ил гарах эсвэл дарагдан живэх мэт сарнин алга болох нь хувиран өөрчлөгдөх байгалийн зүй тогтолтой адил ажээ. 
 
Гарт баригдахгүй, нүдэнд харагдахгүй ч хүмүүний толгойд төрсөн санаа бодол олон түмний оюун ухаан, тархи толгойг эзэмдсэн үед, биежиж ахуйг өөрчлөх, ирээдүйг цогцлоох хүч болно.

Эдүгээ бидний амьдрал ахуйг тодорхойлогч санаа бодол хэзээ, хаана, түүхэн ямар нөхцөлд төрж, он цагийн эрхээр хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөж, өртөөлөгдөн дамжсаар бидэнтэй учирсан, тэрхүү санаа бодлыг тээгчид нь хэн байсан, юу хэлсэн гэдгийг нарийвчлан судалж, харьцуулан цэгнэх, дүгнэн хэлэлцэхгүй бол буруу замаар олон жил &ldquo;будаа тээнэ&rdquo;. Жишээ нь, &ldquo;социализмын үед&rdquo; аливаа шинжлэх ухаан, ялангуяа нийгмийн шинжлэх ухаан нь &ldquo;ангич, намч&rdquo; байх туйлшралд авдагдан, монголчуудын оюун санааны болон философи сэтгэлгээний түүхийг боймлож, мөн ч их гай, хор хөнөөл учруулсан ба нийгмийн бүх төрлийн харилцааг гажуудуулсан билээ. Социализм, коммунизмын үзэл санаа нь үзэл суртал болон монголд нэвтэрч, 70 гаруй жил энэ нийгмийн байгууллыг бүтээхээр зүтгэсний эцэст &ldquo;бид чинь буруу социализм байгуулаад байж&rdquo;, &ldquo;К.Маркс, В.И.Ленин нар өөр зүйл, өөр санаа бодол дэвшүүлжээ&rdquo; гэж халаглаад өнгөрсөн. Энэ үйл явц нь монголчуудыг гурав, дөрвөн үеээр нь &ldquo;туршилтын туулай&rdquo; болгоод зогссонгүй, энэ нийгмээс үлдсэн сэтгэлгээний гажуудал одоог хүртэл байсаар байна.

Өөр нэг жишээ: Ардчилал гэдэг ойлголт хэзээ, хэрхэн үүссэн бэ? Энэ ойлголт 200 жилийн өмнө үүссэн үү? Эртний грек, ромын ардчилал гэж юу вэ? Ж.Ж.Руссогийн, XX зууны өрнөдийн ардчилал гэж юу вэ? Сталин, Гитлер хүртэл ардчилал гэж ярьдаг байсан. 1990 оны монголчуудын ардчилал гэсэн ойлголт, 33 жилийн дараа ямар агуулга, ямар хэлбэртэй болсоныг ухах, ойлгох чадвар хэрэгтэй байна.

Ж.Ж.Руссог Францын их хувьсгал оюуны ундрага, орчин үеийн ардчилсан үзэл баримтлалын эхийг баригч, үндэслэгч мэтээр ойлгодог. Тэрээр ардчилал (ардын засаг) гэхээс язгууртнуудын (цагаан ястангуудын) засаг илүү дээр, Женев мэтийн жижиг хот улсуудад л иргэд нэгэн зэрэг хууль батлах (буцаах) эрхийг эдлэх боломжтой. Томрох тусмаа, &ldquo;өргөжилтийн хэмнэлт&rdquo;-ийн нөхцөлд ардчилал бүтэлгүйтнэ, дүр эсгэсэн хуурамч болно гэж үздэг байжээ. Учир нь томрох тусам хүмүүс бие биенээсээ улам л холдож, хамтын нийтлэг эрх ашгийг умартан, бутарна гэж байв. Зөвхөн жижиг авсаархан улс оронд л ёс суртахуунд тулгуурласан (нутаг усныхан юу гэх бол гэсэн айдас) арилжаа, эдийн засаг үүснэ гэжээ. Том нийгэмд үйдвэрлэгч, хэрэглэгч нар &ldquo;зүсгүй, нэр хаяггүй&rdquo; болдог учраас хулхидах, чанаргүй бараа өндөр үнээр зарах, тулгах гэх мэт үзэгдлүүд газар авна. Харин бие биенээ мэддэг, сайн таньдаг газар буруу юм хийвэл тухайн коммюнити &ndash; нутаг орныхоны дунд амьдрах аргагүй болно гэх мэт үндэслэл гаргаж байсан Ж.Ж.Руссог орчин цагийн ардчилалын шалгуураар дүгнэн харж болох уу? Ж.Ж.Руссо нь ардчилсан үзэлтэн бус язгууртан, Францын соёл иргэншил, соёл зэргийг системийн хувьд үгүйсгэн шүүмжлэгч байсан ба тухайн нөхцөлд францын хувьсгалыг хүлээн авах эсэх нь эргэлзээтэй юм.

XX зууны эхэнд МАХН доторх баруунтан, зүүнтний тэмцэл нь сүүлдээ баруунтан, зүүнтний &ldquo;завхрал&rdquo; гэж түүхэнд бичигдэх болсон ба хоосон хөрсөн дээр үүсээгүй билээ. Мөн л Францын агуу их хувьсгалын уриа болсон &ldquo;эрх чөлөө, эв нэгдэл, тэгш эрх&rdquo;-ийн тухай санаа бодлын нэг илрэл болох социализм, социалист нийгэм байгуулах санаа бодлоос үүдэлтэй.

Чухам тэр гэрэлт ирээдүйгээ байгуулахын тулд өмч хураах, нийгэмчлэх, тэгшитгэн тараах, хуваах, хаах хорих, хувьсгал, манлай нам, ангийн эвлэрэшгүй тэмцэл өрнүүлэх, шинэ нийгэм байгуулахын тулд хуучныг нураах, шинэ хүн бүтээх ёстой, хувьсгалд үйлчлэх хууль байх ёстой гэх мэтээр бодлогоо тодорхойлж, &ldquo;пролетарийн диктатураар&rdquo; дамжуулан зүсэн бүрийн дарангуйлалд хөтөлж байв.

Өөр нэг жишээ, либерализм, чөлөөт зах зээлийн эцэг гэгддэг Адам Смитийн гар бичмэл, эх зохиол, өрнүүлэн байсан мэтгэлцээн, солилцож байсан захидал зэргийг судлавал түгээмэл ойлголтоос тэс өөр, танигдахын аргагүй Смит тодорно. Худалдаа, арилжааны нийгмийг тэрээр шүүмжлээд Британийн мерканталист хандлага нь худалдааны хүчирхэг давхарга буй болгосон гэж үзэж байлаа. Чөлөөт зах зээл нь орчин үеийн арилжаа наймааг буй болгосон гэж тэрээр үздэггүй, харин ч чөлөөт зах зээл үгүй байгаа учраас арилжаа худалдаа түгсэн гэж үзэж байжээ. Ж.Ж.Руссогийн буруу нөхцөлд арилжаа наймаа нь тансаглал, шунал тачаалд хүргэх бөгөөд тэдгээр нь ёс суртахуун, мораль, шашныг үгүйсгэн сүйтгэнэ гэсэн дүгнэлтийг А.Смит дэмжиж байжээ.

Ер нь, түүхэн хүмүүс, тэдний санаа бодолийг судлахдаа удам угсаа, төрж өссөн орчин, хүрээлж байсан хүмүүс, уншиж байсан ном, сонсож байсан хөгжим, тоглож байсан тоглоом гэх мэт болон түүний санаа бодлыг тойрон ямар хэлэлцүүлэг, хэрхэн өрнөж байсан, хэн ямар асуудал дэвшүүлж байсан зэргийг нарийвчлан судлах шаардлагатай юм. Эс бөгөөд хэн, чухам юу яриад, ямар санаа дэвшүүлээд байсныг зөв ойлгох аргагүй.

Нийгмийн шинжлэх ухааны судалгаа, улс төрийн үйл ажиллагааны хүрээнд бидний байнга гаргадаг нэг том дутагдал нь шинэ үзэл санааны агуулгыг эсрэг тэсрэгт туйлшруулах билээ. Хар цагаан, эерэг сөрөг, танайх манайх гэх мэтээр нийгмийн нарин төвөгтөй асуудлыг ойлгох нь дэндүү болхи юм. Нэг бол ялна эс бөгөөс ялагдал, сүйрэлд хүрнэ гэх мэтээр туйлшруулан нийгэм улс төрийн харилцаанд хандах нь түүхийг гуйвуулж байгаа тод жишээ. Ийм сэтгэлгээ нь биднийг нэг ёсны хавханд оруулдаг. Мөн дайн дажны нэр томъёогоор оюун санаа, үзэл бодлын цар хүрээний асуудлыг тайлбарлах, шийдэхийг оролдох нь зохимжгүй юм.

Аливаа үзэл санаа бодол нь олон альтернатив хэлбэрүүдийг агуулж байдаг бөгөөд чухам аль давамгайлах нь түүхэн тодорхой обьектив болон субьектив нөхцлөөс хамааралтай. Аливаа санаа бодлыг үзэл баримтлал буюу идеологи, суртал ухуулгын хэрэгсэл болгодог, эрх баригчдын идеологыг хүлээн зөвшөөрөөгүй хэн нэг нь &ldquo;шуламын ангуучлал&rdquo;- ын бай болдог өнөөгийн &ldquo;соёл&rdquo;-ийг дэвэргэж буй субьектууд гай дуудаж байгаа. 1789 оны Францын их хувьсгал ардчиллаас хоосон чалчаа, цэцэрхэл рүү, террор, иргэний дайнаас цэргийн хунтын ноёрхол руу, улмаар хаант засаглалыг сэргээн байгуулах хүртэл өрнөсөн түүхтэйг мартаж болохгүй.

Ардын, гудамжны хувьсгалаар иргэний болон улс төрийн эрх чөлөөг олж авах нь нийгэм улс орныг сүйтгэдэг гэдэг Францын их хувьсгалаас үлдсэн үндсэн сургамж байгаа. Товчхондоо, гудамж, нийгмийн сүлжээнд хийдэг, хийж буй улс төр сүйрэлд хөтөлдөг жамтай.

Хүн төрөлхтний түүхийн туршид хүний үйл ажиллагаа нь урьдчилан таамаглаагүй үр дагаврыг бий болгож, зохиогчийн гаргасан санаануудыг түүний ойрын сонсогчид болон дагагчид тодорхой хэмжээгээр өөрчилдөг, дараагийн үе удам дамжин дахин дахин засварлан уншиж, зохион бүтээгдэж байдаг. Тэрхүү суут санаа бодолыг хөгжил хөдөлгөөн, түмэн хүчин зүйлсийн уялдаа холбоонд авч үзэх &ldquo;сав&rdquo; хүн болгонд заяагаагүй болхоор эрх баригч нар улс төрийн явцуу (өргөн) зорилгодоо нийцүүлэн ярвигтай асуудлыг хялбаршуулан, энгийн уриа, шийдэл болгохыг эрмэлздэг. Жишээ нь, намууд олон хуудас мөрийн хөтөлбөртэй сонгуульд оролцдог хэдий ч түүнийгээ нэг &ldquo;секси&rdquo; уриа болгон хялбаршуулдагийг бид мэднэ. Нарийн төвөгтэй асуудлыг энгийн, хэвийн мэт хялбаршуулан &ldquo;чиний хамаг зовлон зүдгүүрийн сурвалж нь тэд&rdquo;, тэднийг хоригло, хувирга, үнсэн товорго болго, нухчин дар, айлга, сүрдүүл, бүгдийг нэг хэвэнд оруул гэж мэт тасралтгүй тулгадаг. Ингэхээс &ldquo;өөр арга байхгүй&rdquo;, &ldquo;ингэж л нийгмийг цэвэрлэнэ&rdquo; гэх мэтээр нэг л сүрхий, миний эрх ашгийг хамгаалсан буянтан үе үе тодордог.

Сэрэмжлүүлэн хэлхэд, бэлэн зэлэн хариутай, &ldquo;энэ ойлгомжтой&rdquo;, &ldquo;илт байна&rdquo; гэх мэтээр танд ямар нэгэн зүйлийг тайлбарлаж байгаа бол таны тархийг угаах гэж байгаа суртал ухуулагчидтай учирлаа гэж бодоорой. Өөрсдийн эрх мэдлийн төлөөх шунал, аархалдаа таныг эрэг, шураг болгон ашиглах гэсэн суртал номлогчдын арчаагүй тактик гэдгийг ойлгоорой.

Түүх, санаа бодол, үзэл санааг үзэл суртлын болон улс төрийн зорилго, ухуулга сурталчилгааны хэрэгсэл болгох нь нийгмээ намаг, шаварт оруулж байгаа хэрэг. Чухам энэ үед л сэхээтэн, ухаантан, гэгээрүүлэгчдийн дуу хоолой нэн чухал ач холбогдолтой. Чухам энэ үед л шүүмжит сэтгэлгээ, нягтлан шалгах , тунгаан бодох, эргэцүүлэх, зөвлөлдөх, мэтгэлцэх ухаан, соёл төлөвшүүлэх нь сэхээтнүүдийн үүрэг юм уу даа.

Украины дайн хэдхэн хоногийн дотор дуусна гэж Оросууд байтугай өрнөдийн тагнуулын эх сурвалжууд хүлээж байлаа. Жил хагасын дараа хоёр тал үргэлжлүүлэн байлдахаар бэлтгэж байна.&nbsp;Украины дайн хэдхэн хоногийн дотор дуусна гэж Оросууд байтугай өрнөдийн тагнуулын эх сурвалжууд хүлээж байлаа. Жил хагасын дараа хоёр тал үргэлжлүүлэн байлдахаар бэлтгэж байна.

Энэ дайн Украинд асар их хохирол учруулж байна. Ажиллаж, суралцаж, үр хүүхдээ өсгөх ёстой хүмүүс эх нутгаа хамгаалан байлдаж, амь насаа алдаж байна. Хүмүүнлэг ёсны тухай тасралтгүй дуугарч буй Оросын арми Украйны хотуудыг байнга бөмбөгдөж, усан боомтуудыг нь хааж блокад хийж байна. Украйны эдийн засаг сэргэж, хэвийн байдалдаа орох нь дэндүү хол байна.

Дайны горыг Орос бас амсаж байна. Эдийн засаг нь олон улсын хоригт өртөж, дэлхийн тавцанд ганцаардан, гардуурхагдаж, чадалтай мэдлэгтэй иргэд нь эх орноо орхин дайжин дүрвэж байна. Оросын эрх баригчдын өдөөсөн дайн Орос орны хөгжлийн боломжийг хааж, хэдэн арван жилээр ухрааж, иргэдийнхээ аж байдлыг золиосолж байна. Нийгмийн тогтвортой байдал нь алдагдаж байна.

Хоосон амлалтууд, эрх мэдлийн төлөөх зайлшгүй тэмцэл

&ldquo;Украйнчууд удирдлагаа үзэн ядаж, жигшин зэвүүцдэг&rdquo;, &ldquo;Украйнд арми гэж юу байх вэ дээ, оросуудыг хадаг барин угтана&rdquo; гэж тэднийг басамжлан, огтоос буруу таамаглалд тулгуурлан, тооцож эхлүүлсэн энэхүү дайн нь Киевийн гэхээсээ Москвагийн сул талуудыг ил болгов.

Оросуудыг хүсэн хүлээсэн, хадаг барьсан хүн байсангүй, эх нутгийнхаа газар шороог бурхан гуйсан ч өгөхгүй шүү гэж украйнчууд босож ирлээ. Дэлхийн шилдэг биш юм аа гэхэд хоёрдугаарт орно гэдэг Оросын арми хэчнээн болхи бүдүүлэг, маневрлох чадваргүй, зэвсэг техник нь хоцрогдсон, нийлүүлэлт нь гацсан зэрэг нь ил болж, дайрч, давшлан байлдана гэхээсээ яаж шүү хориглох билээ гэж тэд уулга алдан байна. Армиа удирдаж буй генералуудыг цэргийн хэргийн мэдлэг гэхээсээ Ерөнхий командлагчдаа үнэн байх гэсэн шалгуураар томилсон нь илт. Чадалтай командлагч нарыг шахаж, зарим нэг нь ор сураггүй алга болжээ.

В.Путин монопол эрх мэдэлтэй, бүхнийг, бүгдийг хянаж байгаа гэдэг ч хуурамч болохыг Пригожины бослого харуулав. Төр, армийнхаа эсрэг бослого гаргасан этгээд нь Санкт-петербургээр чөлөөтөй зугаалж явааг үзээд, чухам юу болоод байгааг ойлгож байгаа хүн тун ховор. Дээр суудлаа олохгүй бол доороо суудлаа яаж олох билээ. Баривчлах, хорьж залхаах, айлган сүрдүүлэх, барьцаалах, хүч хэрэглэх аргаар л олны дургүйцлийг дарах гэж оролдож байгаа бөгөөд &ldquo;бүх юм төлөвлөсөн ёсоор өрнөж байгаа&rdquo; гэсэн хэн ч итгэмээргүй хийрхэл өрнүүлэн, ард түмнийхээ тархийг 24/7 цаг угааж байна. Орост тогтворгүй байдал нэмэгдэж, элитуудын зөрчил тэмцэл ширүүсэх нь цаг хугацааны асуудал бололтой.

Эдийн засаг нь &ldquo;хэмхэрч&rdquo; эхэллээ

Оросын эдийн засагч В.Миловын хэлснээр, &ldquo;2023 оны эхний улиралд нефть, хийн экспортын орлого жилд 52.3 хувиар багасаж, Орос улс цэрэг дайны зардлаа нөхөхөд хүндрэлтэй боллоо&rdquo; гэв.

Сүүлийн хэдэн сард газрын тосны дэлхийн зах зээлийн үнэ өссөн хэдий ч Оросын хувьд олон улсын зах зээлд зарж борлуулах боломж эрс муудсан, гайгүй түнш гэж буй Хятад нь тун их хөнгөлсөн үнээр одоохондоо авч байгаа, Энэтхэг хямдруулсан үнээр авч, өөрийн мөнгөн тэмдэгт рупийгээр төлбөр хийж байгаа, тэр рупийгээр энэ тэндээс юм худалдан авах боломжгүй зэрэг нь Оросын төсвийг тун хүнд байдал оруулж байгаа юм. &ldquo;Оросын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ үр дүнгээ өгөхгүй байна&rdquo;, &ldquo;бид хоригоос айхгүй&rdquo; гэж сурталчилгаа хийж байгаа ч бодит байдал дээр хориг нь Оросын дайтах чадварыг ихээхэн сулруулж, тэр хэрээр олон олон украйнчуудын амь насыг аварч байна.

Эдийн засгийн байдал эвгүйтээд эхлэнгүүт ОХУ-ын засгийн газар нефть, хийн үйлдвэрлэл, төсвийн талаарх статистик мэдээ нийтлэхийг хоригложээ. Оросын рублийн ханш унаж, &ldquo;жорлонгийн цаас&rdquo; боллоо гэж Оросын төв телевизээр хүртэл сандралдан ярьж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалт үгүй, дэлхийн зах зээлээс ангид Оросын эдийн засаг &ldquo;яаж орших билээ&rdquo; гэж оросын олигархуудын нэг Олег Дерипаска ярьж байна.

Өмнө нь ил байсан Оросын албан ёсны статистикаас үзэхэд, 2023 онд батлан хамгаалахын зардлын төсөв хоёр дахин нэмэгдэж, 100 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь төсвийн нийт зарлагын гуравны нэгээс илүү юм. Засгийн газар дайнд илүү их мөнгө зарцуулахын хэрээр улс орны бусад салбар, ялангуяа нийтэд зориулсан сургууль, эмнэлэг болон бусад зайлшгүй шаардлагатай үйлчилгээний төсөв багасна гэсэн үг юм. Ямар сайндаа л саяхан Дагестанд цахилгаан эрчим хүч тасарч, эрх баригчдын эсрэг олон зуун иргэн эсэргүүцлээ илэрхийлэн босоход тус Бүгд найрамдах улсын захирагч нь Сергей Меликов &ldquo;Харамсалтай нь, бид хурдан үр дүнд хүрнэ гэж хүлээж чадахгүй&rdquo; гэжээ. Тус бүс нутагт эрчим хүчний дэд бүтэц 30 жил үл тоомсорлогдож ирсэн бөгөөд одоо бүр &ldquo;лөөлөө&rdquo; болох биз дээ гэсэн &ldquo;гуниглал&rdquo; юм.

Эдийн засгийн гунигтай байдал, дайн дажин дагаад гэмт хэрэг, ядуурал, цөхрөл бачимдал нэмэгдэх нь ойлгомжтой. Энэ бүгдийн цаана хэдэн зуун сая хүний итгэл горьдлого, мөрөөдөл талаар болж байгаа. Оросын ард түмэн Пригожины бослогыг эсэргүйцээгүй нь нэг юм хэлээд байгаа бөгөөд төр засгийн өөрчлөлтийг ч эсэргүйцэхгүй байх янзтай. Түүхээс үзэхэд галзуу тэнэг харгис бодлого баримталж байсан дарангуйлагч нар урт удаан хугацаанд эрх мэдлээ хадгалж чаддаг бөгөөд цаг үеийн аясыг даган &ldquo;spin dictator&rdquo; төрдөг тухай С.Гуриевын номыг уншихад илүүдэхгүй биз ээ.

Товчхондоо байдал нэг иймэрхүү байгаа бөгөөд дарангуйлагч нар &ldquo;алсыг харсан&rdquo; буюу тухайлбал, &ldquo;өрнөдийнхний тэвчээр нь удахгүй барагдаж, Украиныг зөнд нь орхино&rdquo; гэж тооцоолж болох юм. Гэхдээ бусдын нутаг дэвсгэрт халдсан хэн ч баатар, мэргэн, суу зальт нэгэн гэгдэх ёсгүй гэдгийг 21-р зуунд хүн төрөлхтөн нотлох ёстой.

Ном уншаад өөрийн болгох тухай

2021/06/12

Ном уншаад өөрийн болгох ёстой юм. Энэ нь:

<ul>
	<li style="list-style-type:disc">хэн бичсэн,</li>
	<li style="list-style-type:disc">үндсэн санаа, философи нь юу болох,</li>
	<li style="list-style-type:disc">ойлгож өөрийн болгож авсан санаа, ойлголт, гаргалгаа,</li>
	<li style="list-style-type:disc">чухам юунд хэрэг болох буюу юунд ашиглаж болохыг маш сайн тэмдэглэх тухай юм.</li>
</ul>

Өөрийн болгож чадаагүй бол цагаа нервээ үр дүнгүй зарцуулсан болно. Ашигтай биш алдагдалтай гарлаа гэсэн үг.

Дээр дурдсан 4 зүйлийг цааш нь задруулж болох хэдий ч энэ удаа орхив. Учир нь, миний хөндөх гээд багаа сэдэв нь яаж өөрийн болгох вэ?

Өөрийн болгохын тулд цээжлэхээс эхлээд олон аргыг хүмүүс зөвлөх байх, харин би&nbsp;картотек&nbsp;маягийн тэмдэглэл хөтөлж байхыг санал болгож байна.

Картотек гэдгийг би залуудаа их л хэрэглэдэг байсан бөгөөд голдуу уншиж байгаа юмнаасаа таалагдсан чухал гэж бодсон тоо баримт, эшлэл зэргийг эх сурвалжтай нь А4 цаасыг 4 хуваасны нэг дээр нь зөвхөн нэг талд нь бичээд сэдэвчлэн хадгалдаг байсан юм. Zettelkasten арга гээд одоо нэлээд нэрлээд байгаа юм билээ. Энэ тухай youtube-д зөндөө хичээл байгаа.

Хүний ой санамж нь харааны, сонсголын, кинетик, логик зэрэг нэлээн хэдэн төрөл байдаг бөгөөд аль болох мэдрэхүйн олон элементийг ашиглаж байвал ой тогтоолтод сайн гэж үздэг. Жишээ нь, миний хувьд харааны ой тогтоолт төрөлхийн гайгүй бөгөөд түүнийгээ гар бичмэл (үзгээр бичих) -тэй хослуулахаар юм цээжлэх нь гайгүй байсан юм болов уу даа. Би одоо ч гэсэн өөрийн хуучин номуудынхаа тэр хавьд нь энэ талд нь тийм юм бичсэн байх ёстой гээд хайхад бараг 95 хувьтай олдог.

Тэгэхлээр нэгдүгээрт, уншсан зүйлээ тэмдэглэж бай. Эхний ээлжинд ном уншиж байхдаа тухайн үед толгойн доо орж ирсэн бүхнийг (хэрэгтэй хэрэггүй гэлгүй) тэмдэглэж бай.

Дараа нь, эргэж хараад энэ чухал санаа гэсэн хэсгийг нь сонгож аваад чухам энэ санаа номын аль хэсгийг уншиж байхад төрсөн гэдгээ эргэж санаад, тулгаж үзээд, зөв ойлгосон эсэхээ дахин нэг нягтлаад тэмдэглээд ав. А. Шопенгауэр ном унших арга барилын талаарх зөвлөгөөндөө хэсэг уншсаны дараа түр зогсоод би чухам юу уншив, гол санаа нь юу байв, анхаарал татсан, цаашид тунгаан бодмоор юм юу байна гэх мэтчилэн хэсэг бодож байгаад үргэлжлүүлэн уншиж бай гэж зөвлөсөн байдаг. Ер нь энэ хүн нэг их юм унших гээд хэрэггүй. Ном уншиж байхад чи хүний ухаан бодолд хөтлөгдөөд байдаг юм тиймээс нэг их уншаад хэрэггүй гэсэн байдаг нь сонин бөгөөд анхаарууштай. За энэ бол үгийн дашрамд хэлж байгаа зүйл.

Буцаад тэмдэглэлдээ орвол: Сонирхсон санаа төрсөн хэсгээ эх зохиолоосоо эшлэл болгож, эсвэл өөрийн үгээр тэмдэглээд, эх сурвалжаа дэлгэрэнгүй оруул. Эх сурвалж оруулдаг хэд хэдэн арга байдаг бөгөөд тэдгээрийг та нар Google &ndash; дээд сайн эзэмшээд аваад аваарай. (жишээ нь:&nbsp;<a href="https://www.scribbr.com/citing-sources/citation-styles" style="text-decoration:none">https://www.scribbr.com/citing-sources/citation-styles</a>/)

Дараа нь, дахин нэг эргэн харж тулгаад хадгалан үлдээх картотекээ хөтлөх болно. Үүнд, эх сурвалж, эшлэл эсвэл гол утга санааг өөрийн үгээр бичсэн хэсэг, мөн өөрийн оюу дүгнэлтийг бичнэ. Эдгээр үйлдлийг хийсэн бол уншсан зүйл чинь өөрийн болсон гэсэн үг.

Мэдээж хэрэг, одоо цаасан дээр картотек хөтлөх хүн ховор байх гэхдээ үзэг харандаагаа бариад бичиж, сэдэвчлэн ангилаад хадгалж байвал дараа нь тун ч хэрэг болно шүү. Учир нь, цаасан дээр буулгасан юмаа нааш цааш нь оруулах, холих тун амар байдаг юм. Хэрвээ та нар сүүлийн үед дэлгэрсэн апп хэрэглэдэг бол&nbsp;<a href="https://roamresearch.com/" style="text-decoration:none">roam research</a>, notion зэргийг би санал болгоно. Эдгээрийг хэрхэн ашиглах талаар зөндөө зөвлөмж хичээл youtube-д байгаа.

Энэ хоёр хичээлийг сонирхоорой:

https://youtu.be/ljyo_WAJevQbyShuOmi, 
https://youtu.be/KoddCmn3eL0 by robert haisfield

<ul>
	<li style="list-style-type:disc">Дүгнэвэл:</li>
	<li style="list-style-type:disc">Картотек\zettelkasten\ хэрэглэж сур,</li>
	<li style="list-style-type:disc">Өдөрт 5-6 нь картотек хийх хэрэгтэй,</li>
	<li style="list-style-type:disc">3 төрлийн тэмдэглэл,</li>
</ul>

<ul>
	<li style="list-style-type:disc">Санаанд орсон бүхнээ бичиж тэмдэглэх,</li>
</ul>

<ul>
	<li style="list-style-type:disc">Номын тэмдэглэл: уншиж байгаа номоосоо эшлэл авах, гол санааг өөрийн үгээр бичих, (хуудас заах)</li>
	<li style="list-style-type:disc">Хадгалан үлдээх тэмдэглэл: энд л эхний хоёрыг нэгтгэж, хэрэгтэйг нь тэмдэглэж авах өөрийн санаагаа тусгах гм.</li>
</ul>

&nbsp;

АМЖИЛТ

&nbsp;

<h3 style="text-align:center">Монгол эдийн засгаа аврах тухай&nbsp;</h3>

&nbsp;

Манай Монгол шиг жижиг, нээлттэй эдийн засагт боломжоос илүү хор хохирол учруулахуйц байдлаар дэлхий ертөнц өөрчлөгдөж байна.  &nbsp;

Бид, олон арван жил Эдийн Засгийн Харилцан Туслалцах Зөвлөл буюу СЭВ, ЗХУ-д бүрэн найдаж, тэднийгээ мөнхийн мэт ойлгон хамаг хөрөнгө нөөцөө даатган явсаар социалист систем задран нурахад ёстой &ldquo;нусаа хацартаа нааж&rdquo;, аймшигт цохилтод өртсөн билээ. 90 оноос хойш гадаад худалдаа, харилцааны чиглэл өөрчлөгдсөн  ч эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж авах зорилтдоо хүрч чадалгүй явсаар ирлээ.  &nbsp;

Монголын эдийн засгийн хараат, эмзэг байдлыг ямар нэгэн давагдашгүй хүчин зүйлсээр тайлбарлаж ирсэн ч, ерээд онд олдсон &ldquo;үүлэн цоорхой-г&rdquo; ашиглаж чадалгүй явсаар өдий хүрсэн юм.  &nbsp;

Бид, өөрсдийн арчаагүй, алсын хараа, бодлогогүйн гайг өнөөдөр өрөнд баригдсан, эдийн засгийн хөшүүн, өөрчилж чаддаггүй ганц салбарт моно-бүтэц, иргэдийн нуруунд үүрүүлсэн учир замбараагүй дарамт ачаалал, боловсрол, орлого, баялаг, үнэт зүйлс, хүртээмжийн өсөн нэмэгдэж буй ангал, хууль эрх зүйн чадамжтай эсэх нь эргэлзээтэй, авлигад бүрэн идэгдсэн төрийн алба, улс орны эрх ашгийг илэрхийлэн хэрэгжүүлэх чадваргүй төрийн институт зэргээс амсаж байна. Хуулийн засаглал, ардчилал үгүйсгэгдэж автократ дэглэм тогтож байна. &nbsp;

Чөлөөт эдийн засаг, чөлөөт худалдааны зарчмыг баримтлан, олон улсын төрөлжсөн байгууллагуудыг дагаж байхад &ldquo;бас учиртай гэж&rdquo; итгэж байсан нь талаар өнгөрч,  &ldquo;дашийн шог&rdquo; болжээ.  &nbsp;

Бусдад санал болгох юмтай нөхцөлд, нээлттэй эдийн засаг нь ажилладаг байтал бидэнд газар шороогоо ухуулахаас өөр наймаалах зүйл олдсонгүй. Монголчууд бид ямар ч нөлөө үзүүлэх боломжгүй, чадахгүй субъектүүдэд хувь заяагаа даатгаад, хөөрөөд яваад байжээ. Тиймээс ч 5 тэрбумын валютын нөөц, эдийн засгийн 5 давсан хувийн өсөлт зэрэг, ер нь ямар ч өсөлт байлаа гэсэн бидний улс төр, эдийн засаг, нийгмийн бодлогын алдааг засахгүй юм байна.  &nbsp;

Үлгэр домог, мөрөөдөл дуурайл болж байсан Америкийн ноёрхол, давамгайлал бас цаг хугацааны хязгаартай гэдгийг тооцож чадсангүй. Олон тулгуурт дэлхийн дэг журам бодитой биежиж байгааг хараагүй мэт явсаар л байна. Дэлхийд ноёрхлоо алдаж буй, шинээр хүч түрэн гарч ирж буй улс орнуудын зөрчил нь геополитикийн зөрчилдөөн, технологи, патент, худалдаа, валют гэх мэт төрөл бүрийн гибрид дайны хэлбэрээр илэрч, тив дэлхий бүхэлдээ болон улс гүрэн доторх хямрал нь поли ба перма шинжтэй боллоо.    &nbsp;

Хамгийн аюултай нь, АНУ өөрийн ноёрхлоо өөрөө нурааж буй байдал юм. АНУ-ын &ldquo;liberation day&rdquo; гэгчээрээ зарласан бодлого  дэлхий дахины дэг жаягт асар их өөрчлөлт нэгэнт гарсныг  ямар ч эргэлзээ төрүүлэхгүйгээр харууллаа. Дэг, дүрэм журамд суурилсан даяарчлал, чөлөөт худалдааны эрин үе дууслаа. Одоо хүчтэй нь дур зоргоороо авирладаг, протекционист, аюултай шинэ үе шатанд орж байна. &nbsp;

Уул нь, АНУ олон арван жилийн турш эрх чөлөөний бэлгэдэл, чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн үндэс суурь, баталгаа байсаар ирсэн. Тэрээр чөлөөт худалдааг дэмжиж, дүрэм, журам, тодорхой хэм хэмжээнд суурилсан олон талт худалдааны тогтолцоог бий болгох ажлыг манлайлан удирдаж байв. Энэхүү тогтолцоо нь даян дэлхийд төдийгүй АНУ-д  ч урьд өмнө байгаагүй ашиг хонжоо, тогтвортой байдал, хөгжил цэцэглэлтийг авчирсан юм.  &nbsp;

Үнэндээ, Дэлхийн худалдааны байгууллагын (WTO) систем төгс биш, гэхдээ огт дүрэмгүй байснаас арай дээр гэж бид үзэж ирсэн, тиймээс бусад олон улс оронтой хамт түүний дүрмийг шинэчлэх, тогтолцоог нь төгөлдөржүүлэх сайжруулах шинэчлэлийг шаардаж ирсэн бөгөөд одоо ч оройтоогүй байна.  &nbsp;

Харамсалтай нь, АНУ өөрийн гар бие оролцон бүтээсэн системээ шинэчлэн реформ хийхийн оронд уг системийг бүхэлд нь нурааж байна. Reciprocal tariffs буюу улс орон тус бүрд нь таарсан хариу гаалийн татвар тариф тогтоох гэдэг нь WTO-гийн үндсэн зарчим (бусдыг ялгаварлан гадуурхахгүй байх гэсэн), түүний үндсэн архитектурыг бүрэн эсэргүүцэж байгаа хэрэг юм. &nbsp;

АНУ нь Монгол улстай $396.6 сая экспорт (2023 онтой харьцуулбал 136% өсөлт), $27сая импорт  (2023 онтой харьцуулбал 12.6% буурсан) хийсэн бөгөөд худалдааны тэнцэл нь $369 сая Америкийн талд ашигтай байгаа юм. Трампын бусад улс оронд тариф ноогдуулахдаа ашигласан томьёогоор тооцвол Монгол улс Америкийн бараа товарт 47% хувийн татвар ноогдуулах ёстой болно. Манай өчүүхэн экспортод ноогдуулж буй 10 хувийн татварын шууд нөлөө одоохондоо хязгаарлагдмал байж болох ч бусад улс орон АНУ-тай адил аашилж, WTO-г орхиж, зөвхөн өөрсдийн нөхцөлөө тулгасан худалдаа хийвэл юу болох вэ?  &nbsp;

Эл байдал нь бүх улс үндэстнийг, ялангуяа Монгол шиг жижиг үндэстнүүдэд дарамт, гай зовлон авчрах болно. Бид шахагдаж, үл тоомсорлогдох, ганцаараа орхигдох эрсдэлд орно.  &nbsp;

Монгол улс хариу (америкийн логикоор 47%) тариф тогтоохгүй нь мэдээж. Гэхдээ манайх шиг зүгээр хараад суух улс орон хэд байх бол? Хэдийгээр, тарифаар хариу барихгүй ухаалаг хандлагатай бодлогыг үргэлжлүүлнэ гэсэн Энэтхэгийн жишээ байгаа боловч бид тэдэн шиг эдийн засгийн хүчирхэг орон биш.  БНХАУ Америкийн бүх импортод 34 хувийн татварын хариу  тогтоож байгаагаа зарлав. Тарифын бус зарим хориг ч тавьж байх шиг байна. Бид, хятад шиг хариу барих чадвартай улс биш. Зарим нэг нь, хэдийнээ &ldquo;хадгаа бариад&rdquo; Америкийн ерөнхийлөгчид бараалхаж байна. Хэн түрүүлж гуйсан нь хожно шүү гэсэн дохиог Америкаас цацаж байна.  &nbsp;

Тарифын дайн анх удаа болж байгаа юм биш л дээ. 1930-аад онд ийм зүйл болж байсан түүхтэй. Тэр үеийн тариф худалдааны дайн нь зэвсэгт мөргөлдөөн, улмаар дэлхийн хоёрдугаар дайнд хүргэсэн юм. Өнөөгийн нөхцөл байдал ойрын сар, жилүүдэд хэрхэн өөрчлөгдөхийг хэн ч хэлж чадахгүй хэдий ч дэлхий дахинд бүхэлд нь томоохон аюул учирч болзошгүйг бид тодорхой мэдэрч байна. &nbsp;

Олон улсын олон талт хамтын ажиллагааг хангах үүрэгтэй байгууллагууд суларч, олон улсын хэм хэмжээ, дэг журмын үйлчлэл хязгаарлагдан хумигдаж, улс орнууд &ldquo;амь амиа бодоорой&rdquo; гэсэн байдлаар аашлан, хүссэнээ авахын тулд хүчтэй нь сул доройгоо дээрэлхэн, хүч хэрэглэн, шахалт дарамт үзүүлж байна. &ldquo;Хүчтэй нь зөв&rdquo; гэдэгт тулгуурласан дэлхийн шинэ дэг журам биеллээ олж байна. Энэ бол өнөөгийн бодит дүр төрх.  &nbsp;

Товчхондоо, дэлхий дахины худалдааны дайн эхэллээ гэж дүгнэж болно. Олон улсын худалдаа, хөрөнгө оруулалт хохирч, хамгийн гол нь дэлхий нийтийн хөдөлмөрийн хуваарлалт хэмээх давуу талыг ашиглаж чадахгүй боллоо. Үүнээс шалтгаалан дэлхийн эдийн засгийн өсөлт удаашрах болно гэсэн шинжээчдийн дүгнэлт шил даран гарч байна. Эл тарифын нөлөө болон бусад улс орон ямар арга хэмжээ, ямар хариу барих нь тодорхой бус байдал үүсгэлээ. Эл байдал хэр удаан үргэлжлэх, юунд хүргэхийг хэлэх аргагүй. Америк дотроо ч тодорхойгүй, талцсан байдал ажиглагдаж, Америкийн бараг бүх штатыг хамарсан олон мянган хүн эсэргүйцэж жагсаал цуглаан хийж эхэллээ. &nbsp;

Нээлттэй, гадаад худалдаанаас ихээхэн хамааралтай, эдийн засаг, гадаад худалдаагаа өргөжүүлэн диверсификаци хийх гэж чармайж буй Монгол улс  энэ бүгдийн &ldquo;хөлд нь үрэгдэж&rdquo;, хохирол амсах өндөр магадлалтай. Энэхүү хохирол нь эдийн засгаас тусдаа, ангид ч байх магадлалтай. Ямар ч болсон &ldquo;бид жижиг&rdquo; гэдгээр халхавчлан арчаагүй байдал гаргаж, сэтгэл санаагаар унаж, энэхүү сорилтын өмнө сөхөрч таарахгүй.  &nbsp;

Нөхцөл байдал нэгэнт ийм байдлаар эргэж байхад Монголчууд бид сонор соргог, туйлын ухаалаг байдал, тэвчээрийг эрхэмлэх ёстой. Бид өөрсдийн эдийн засаг, нийгэм ба улс төрийн дархлаагаа сайжруулах үүний тулд хүмүүн капиталынхаа чадварыг хөгжүүлэхэд онцгой анхаарах ёстой.  &nbsp;

Тухайлбал, 2023 онд Монголд хийсэн PISA үнэлгээний дүнгээр 10 хүүхэд тутмын 6 нь уншсанаа ойлгох, цаасан дээр буулгах чадваргүй гэжээ. Хоёр хүүхдийн нэг нь байгалийн ухааны суурь мэдлэггүй гэжээ. Хүмүүн капитал хөгжүүлэх нь ямар ч мега төслөөс онц чухал. Монголчууд хөгжин дэвших эрхтэй, түүний онисон түлхүүр нь эрүүл саруул, мэдлэг боловсролтой, ёс суртахуунтай Монгол хүн. &nbsp;

Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг илүү их татах бодлогоо үргэлжлүүэн явуулах ёстой бөгөөд тэднийг дагаад орж ирдэг know-how мэдлэг, технологийг бүрэн ашиглаж,  шингээж авах ёстой. Өөрсдийн хэдэн  гайгүй компаниа тордож, бордож, бүс нутгийн хэмжээнд тоглогч болгох хэрэгтэй. Зөвхөн түүхий эдээ ухаж гаргаад байх бус, харин нэмүү өртөг бүтээж буй нийлүүлэлтийн гинж дотор илүү их өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг Монголдоо хийхийг эрмэлзэх ёстой. Юм л бол хямд төсөр, бага татвар  гэх мэт гуйлгачин сэтгэлгээнээсээ зоригтой салах цаг ирлээ. Үүнийг хүчээр боловч хийх хэрэгтэй.  &nbsp;

Өдий болтол явж ирсэн, дэг журам, дүрэмд суурилсан олон улсын тогтолцоо нь  бид хүссэн хүсээгүй ч, бидний ямар ч оролцоогүйгээр нурж байна. Гэхдээ бид бусдаас салаад ичээнд орсон мэт, хөмөрсөн тогоон дор мэт байхгүй ээ, харин ч ижил үзэл бодолтой улс орнуудтай хамтын ажиллагаа, хэлхээ холбоогоо бүх талаар бэхжүүлэх ёстой. Бид, нөөц бололцоогоо бүрэн дайчлан, эв нэгдэл, зарчимтай, шийдэмгий, шуурхай байдлаараа ялгарах хэрэгтэй байна. Хүчирхэг байхын утга учир нь хараат бус, эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо хангасан байх явдал юм.  &nbsp;

Цаашдаа, юм юм улам л нарийсан, төвөгтөй болно. Урьдчилан таамаглах аргагүй сорилтуудад өөрсдийгөө бэлтгэх ёстой. Аливаа өөрчлөлтийг, аливаа хямралыг үгүйсгэх биш, харин түүнд дасан зохицох, ямар боломж үүсгэхийг нь олж харах, хэрэгжүүлэх чадвар хэрэгтэй.  

Тиймээс Монголчууд бид бүгдээрээ сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй, оюун санааны хувьд элдэв мунхаглалд авталгүй, туйлын прагматик байх шаардлагатай нүүр тулав. Биеэ тоож, хэнэггүй, сагсуурсан, хэнээрхэл хийрхэлд автахгүй байх нь чухал. Бидний нүүрлэж буй эрсдэл бодитой оршиж байна, буруу хөдөлбөл, буруу шийдвэр гаргавал дэндүү өндөр үнэ төлөх ёстой болно  гэдгийг сануулж байна. Ёстой л &ldquo;Бидний улс эв саналаа нэгтгэн, нийтийн нэгэн хүчийг нийлүүлэн нэгэн зэрэг зориглон хөдлөх эсэхийг &hellip; дан ганц бидний сэтгэлийн чин зориг мэднэ&rdquo;. &nbsp;

ОЛОН УЛСАД ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРӨГДСӨН БАЙДАЛ

НҮБ-ын Тогтвортой хөгжлийн зорилтод оруулсаар буй бидний хувь нэмэр

СЭЗИС-Т СУРАЛЦАХ

ЭЛСЭЛТ

Мэдээ, мэдээлэл

Арга хэмжээ

ВИДЕО КОНТЕНТ

АМАРЖАРГАЛЫН БУЛАН

Ринчиннямын Амаржаргал